کتاب متن و ترجمه لباب الاشارات و التنبیهات شیخ رئیس ابوعلی سینا نمط های ده گانه فخرالدین رازی (مولی)

ترجمه و متن لباب الاشارات و التنبیهات، شیخ رئیس ابوعلی سینا، فخرالدین رازی، ترجمه عبدالمجید علی محمدی. . يكي از منابع مهم و باارزش فلسفه مشاء، كتاب اشارات و تنبيهات شيخ الرئيس ابوعلي سينا است. بسياري از فلاسفه بر اين كتاب شرح نوشته و بسياري ديگر، استفاده هاي علمي كرده اند. شرح فخر رازي، يكي از شروح اين كتاب و ريخته خامه يكي از متكلمين بزرگ اشعري است. فخررازي به اهميت كتاب اشارات و تنبيهات عنايت داشته است؛ از اين رو در مورد اين كتاب دو گونه كار كرده، اول آن كه اين كتاب را شرح نموده است؛ دوم آن كه اين كتاب را تلخيص نموده و چكيده اي از آن را ارائه كرده است. هر چند او در مقدمه خود بر كتاب لباب الاشارات و التنبيهات ميگويد: من فقط چكيده اشارات و تنبيهات ابن سينا را ارائه ميدهم و كاري به صحيح و فاسد آن ندارم، اما از آن روي كه فخر رازي چنين روحيه اي ندارد، در همه نمطهاي دهگانه بر كلام شيخ ايراد گرفته و در بسياري موارد نظرات شخصي خويش را بيان نموده است. اين اظهار نظرها دو گونه است: در برخي موارد با عبارتهايي همچون "انا اقول" نظر خويش را بيان ميدارد كه در اين موارد جداسازي نظر فخر رازي از نظر ابن سينا براي همه ميسر است. اما در برخي موارد، فخررازي نظر خويش را در قالب اشاره و تنبيه بيان ميدارد؛ در اين موارد جداسازي نظر فخررازي از نظر ابن سينا تنها بر خواننده زيرك و داراي شامه قوي فلسفي امكان پذير است. جداسازي نظرات فخررازي و ابن سينا در اثر حاضر انجام شده است. با توجه به اينكه كتاب "لباب الاشارات و التنبيهات" خلاصه و چكيده كتاب گرانسنگ الاشارات و التنبيهات ابن سينا است، ميتوان با مطالعه لباب الاشارات، يك دوره فلسفه مشا، از طبيعيات گرفته تا فلسفه و عرفان را با تكيه بر آراي فلسفي و كلامي فخررازي مطالعه نمود. اين كتاب بر خلاف ساير آثار ابن سينا داراي فصل بندي دقيقي است كه در بخش منطق ده نهج و در بخش فلسفه ده نمط گنجانده شده و اشاره، تنبيه، تبصره، وهم، تذنيب و زياده تبصره از عناوين هر يك از نهج ها و نمط ها است. با اينكه ابن سينا جامع بين معقول و منقول است، اما هرگز در بحث هاي عقلي از آيات و روايات استفاده نكرده است. اگر از ابتداي اشارات و تنبيهات تا آخر آن را مطالعه كنيم حتي يك آيه قرآن نمي يابيم مگر خاتمه كتاب كه ميگويد: كفي بالله وكيلا. اين كمال هنرنمايي ابن سينا است كه معقول را با منقول خلط نميكند و در بحث عقلي، صرفا عقلي بحث ميكند. نكته مهم ديگري كه در اشارات و تنبيهات خودنمايي ميكند، اين است كه ابن سينا، بر خلاف ساير آثارش از رياضيات بحث نميكند و به جاي آن از عرفان سخن به ميان مي آورد. همين نشانگر فاصله گيري ابن سينا از مكتب عقلي محض مشاء ارسطويي و بهره گيري از افكار نو افلاطوني است. اين مطلب را ميتوان در نمط دهم، آنجا كه ابن سينا از حكمت متعاليه سخن ميگويد فهميد. فخر رازي ابن سينا را بهترين فيلسوف مكتب مشاء معرفي ميكند. همين اعتقاد براي يك متكلم اشعري كافي است تا براي فلسفي كردن كلام اشعري به آثار ابن سينا به ويژه اثر برجسته او يعني اشارات و تنبيهات روي بياورد. فخر رازي به عمق علمي اشارات و تنبيهات پي برده بود و به همين دليل يك بار آن را شرح ميكند و در شرح خود در هيچ مساله اي ابن سينا را از تيرهاي اشكالهايش بي نصيب نميگذارد و ديگر بار به تلخيص و تذهيب آن، تحت عنوان لباب الاشارات و التنبيهات همت ميگمارد كه اگر كسي توان مطالعه شرح اشارات او را نداشت، كتاب لباب الاشارات را مطالعه كند. فخر رازي در مقدمه خود بر اين كتاب بيان ميكند كه به دنبال خلاصه كردن اشارات و تنبيهات است و كاري به صحيح و فاسد آن ندارد، مگر اينكه در برخي موارد مطالبي را بيان كند. اما با مطالعه دقيق مشخص ميشود كه فخر رازي تنها در پي خلاصه كردن يا روان سازي عبارتهاي ابن سينا نبوده، هر چند كه اين هم بخشي از كار وي در اين كتاب است، اما در واقع او مفاهيم و محتواي اشارات و تنبيهات را در اسلوب مورد پسند خويش، البته با حفظ نظم منطقي ابن سينا در ارائه مطالب به رشته تحرير در آورده است. از امتيازهاي ترجمه حاضر آن است كه در بسياري موارد منابع استدلالهاي فخر رازي از ديگر كتابهاي او استخراج و در پاورقي ترجمه شده است.