کتاب اتاق افسران (چشمه)

سمیه نوروزی: رمان «اتاق افسران» نوشته‌‌ی «مارک دوگن» از نمونه‌ی رمان‌هایی ا‌ست که سوژه‌ی خاص آ‌ن‌ها مخاطب‌شان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در واقع در این‌گونه رمان‌ها موضوع و اُبژه‌ای منحصربه‌فرد بیش از سایر مؤلفه‌ها به جذابیت آن کمک می‌کند.

«اتاق افسران» روایتی است از سربازان جنگ جهانی اول؛ از مهندس نظامی که دقیقاً در روزهای اول جنگ مورد اصابت ترکش خمپاره قرار می‌گیرد و بخش‌های مهمی از صورت و دهانش را از دست می‌دهد. این نقص که برآیندی‌ است از ویژگی‌های خاص جنگ جهانی اول، انسان خاصی را هم به وجود می‌آورد. بیشتر فضای رمان در بیمارستان نظامی می‌گذرد، در سالنی که صورت ازدست‌داده‌هایی همچون شخصیت اول در آن بستری هستند و آرام‌آرام ناچار می‌شوند با زیست جدید خود خو کنند. دوگن از امر خشن در رمان بسیار استفاده می‌کند و در این امر نیز خونسرد است. به همین دلیل «اتاق افسران» نوعی رمان جنگ است که در آن انسان حاضر در متن ترحم نمی‌کند، درگیر استعاره‌های کلان نمی‌شود، اما به وضعیت خود فکر می‌کند. هر چند این‌ را هم باید گفت که رمان به‌هیچ‌عنوان جزء رمان‌های رئالیستی سیاه یا اکسپرسیونیستی طبقه‌بندی نمی‌شود. زیرا نویسنده خوش‌بینانه به جهان بیرونی می‌نگرد و علی‌رغم حجم بالای جنازه‌ها و زخم‌هایی که در این رمان وجود دارد، می‌توان گفت «اتاق افسران» نوعی روایت است از یک شرایط خاص. حال زیستن با این شرایط خاص برای پاره‌ای شخصیت‌ها، مصیبت‌ها و وضعیت‌هایی تراژیک پیش می‌آورد و برای پاره‌ای قابل حل است. در خوانش این رمان باید توجه داشت که این اثر تلاش دارد استعاره‌ی از دست دادن صورت، زبان، فک، یا عناصری را که مهم‌ترین سازندگان چهره‌ی انسانی به حساب می‌آیند، به شکلی غیرنمادین و کاملاً رئالیستی روایت کند. برای همین ناچار است از روابط سه قهرمان اصلی و چند راوی فرعی به نحوی استفاده کند که رمان سمتِ سمبلیک شدن پیش نرود و همان حالت رئالیستی خود را حفظ کند. دوگن که اصولاً علاقه‌ی خاصی به فضاهای عجیب و موضوع‌های خاص دارد، در این رمان نیز می‌کوشد یک فرایند نسبتاً طولانی زمانی، یعنی از شروع جنگ جهانی اول تا پایان جنگ جهانی دوم را با حالتی گزارشی به تصویر بکشد تا ساخته شدن نوعی انسان جدید زخم‌خورده در جنگ را برای خواننده به نمایش بگذارد. «اتاق افسران» دقیقاً از چنین فرایندی استفاده می‌کند. زیرا امر تاریخی با وضعیت انسانی خلط شده و به نویسنده اجازه می‌دهد تا جهان بی‌رحم زیستی پیرامون را به نحوی بازسازی کند که قهرمان‌ها بتوانند سیر تطور آن را نشان دهند و این مهم‌ترین تکنیک نویسنده در نوشتن این رمان است.