هفت کشور و سفرهای ابن تراب (چشمه)

هفت کشور و سفرهای ابن‌تراب» داستانی است که تاکنون در هیچ‌جا چاپ نشده است. نسخه‌های خطی این کتاب نیز بسیار معدود است و بر طبق تحقیقات نسخه‌شناس برجسته، استاد ایرج افشار، فقط دو نسخه‌ی خطی از این کتاب موجود است که استاد ایرج افشار با همکاری مهران افشاری براساس همان دو نسخه برای نخستین بار «هفت کشور و سفرهای ابن‌تراب» را به روش علمی تصحیح کرده‌اند و با مقدمه‌ی تحقیقی و فهرست‌های گوناگون جزو مجموعه‌ی «متن‌های پیشینه‌ی داستانی» به بازار کتاب عرضه شده است.

نویسنده‌ی «هفت کشور و سفرهای ابن‌تراب» ناشناخته است و به زعم مصححان کتاب در حدود قرن‌های یازدهم و دوازدهم نوشته شده است. طرح داستان طرحی نو و بدیع است که نمونه‌ی آن را در کتاب‌های داستانی دیگر نداشتیم. داستان براساس سفرنامه‌ای خیالی پرداخته شده است و سفرهای قهرمانی به نام «ابن‌تراب» را به هفت کشور سراسر جهان شرح می‌دهد.

ابن‌تراب اشراف‌زاده‌ای است که در دربار عادلشاه زندگی می‌کند و ناگهان در آغاز جوانی آرزوی سفر به تمامی کشورهای زمین در دلش پدید می‌آید و به‌رغم مخالفت‌های پدرش که از درباریان عادلشاه است، به این سفر پافشاری می‌کند و با اجازه‌ی عادلشاه، که فرمانروای کل ممالک است، با همراهی پیری حکیم به نام «عقیل‌الدین» به هفت کشور جهان سفر می‌کند و با پادشاه هر کشور به گفت‌وگو می‌پردازد. در این حین گفت‌وگوهایی میان ابن‌تراب با پدرش و با ابن عقیل‌الدین و با یکایک پادشاهان به‌ویژه درباره‌ی راه‌ورسم کشورداری، درگرفته می‌شود که از لحاظ بررسی تفکر گذشتگان ما درباره‌ی روش‌های کشورداری قابل توجه است.

«هفت کشور» به روش کهن ِ حکایت در حکایت نوشته و پرداخته شده است. حکایت‌های آن آمیخته‌ای از حکایت‌های خیالی و تاریخی است. حکایت پادشاهان ایرانِ باستان، پادشاهان ایران در دوره‌ی اسلامی و نیز حکایت‌های پیامبران از جمله حکایت‌های قابل توجه در «هفت کشور و سفرهای ابن‌تراب» است. بسیاری از حکایت‌های کتاب نیز ساخته و پرداخته‌ی تخیل نویسنده‌ی آن است.

کتاب به نثری ساده اما ادیبانه و منشیانه نوشته شده است و آمیخته به اشعار بسیاری است که ظاهراً سراینده‌ی بیشتر شعرها، شخصِ نویسنده است. این کتاب همچنین از لحاظ شیوه‌ی بیان، تعبیرات و ترکیبات تازه، تشبیهات و وصف‌های باریک‌اندیشانه که یادآور سبک نویسندگان هند است، برای پژوهندگان متون ادبی جالب و سودمند تواند بود.