سیاست ورزی در ایران عصر صفوی : قدرت دیانت بلاغت (فرهنگ جاوید)

مرکزیت تشیع دوازده‌امامی در طرح توسعۀ شاهنشاهی صفوی قابل انکار نیست، اما انبوهی از عوامل مهم دینی و قومی و سیاسی نیز در سدۀ شانزدهم ایفای نقش می‌کردند. اصلاً پیش‌فرض کتاب حاضر همین است که مدعیات ایدئولوژیکی صفویه در قرن شانزدهم بازتاب همین تنوع بی‌سابقه بود و این‌که همین نرمش‌پذیری آن‌ها امکان گذارشان از قالب نهضت عرفانی محلی به سطح یک شاهنشاهی سیاسی و ظهورشان به‌عنوان دولت اسلامیِ پیشامدرنِ بالنده را فراهم آورد.

در این میان شناخت از نقش دبیرخانۀ صفوی و دیوان انشا یا دارالانشا به فهم ما از خودشناسی جمعیِ نخبگان در ایران سدۀ شانزدهم یاری خواهد داد، چراکه اسناد مکاتبات دیپلماتیک دربار صفوی شاخص مهمی در مورد این مقولۀ تغییر مشروعیت‌ها در سدۀ شانزدهم است،

آن‌هم وقتی چنین قالب گفتمانی (عرفانی، منجی‌گرایانه، روحانی‌سالارانه، شاهانه، شاهنشاهی) در زمان نسبتاً کوتاهی یکی پس از دیگری اتخاذ و تعویض می‌شوند. اما همواره یک اصل مرکزیت داشت: شاهان صفوی باید به نیابت از امامان شیعه نیز حکومت می‌کردند و خود را متولی مذهب شیعه و نمایندۀ تام‌الاختیار اهل بیت می‌نمایاندند.