قصه ی حسین کرد شبستری (چشمه)

«قصه‌ی حسین کرد شبستری» سال‌ها یکی از قصه‌های محبوب مردم ایران بوده است؛ اما آن‌چه تا پیش از این از «حسین کرد» به صورت چاپ سنگی یا چاپ‌های غیرعلمی منتشر شده، هم پر اشتباه و مغلوط، و هم بخشی کوچک از روایت اصلی «حسین کرد» است. اکنون برای نخستین‌بار روایت جامع و کامل این کتاب که «حسین‌نامه» نام دارد،  منتشر شده که واقعه‌ای مهم برای تاریخ نشر در ایران محسوب می‌شود.

استاد ایرج افشار با تجربه‌ی سالیان دراز در تصحیح متون خطی از جمله «اسکندرنامه» و «عالم آرای شاه طهماسب»، و مهران افشاری با تجربه‌ی تصحیح متون عامیانه‌ی فارسی از جمله «هفت لشکر» یا «طومار جامع نقالان»، به یاری هم تصحیحی دقیق و عالمانه از نسخه‌ی خطی «حسین‌نامه» را با فهرست‌های سودمند ارائه کرده‌اند و به این ترتیب کامل‌ترین تحقیقات را درباره‌ی «حسین کرد» در دسترس دوست‌داران ادبیات فارسی و پژوهشگران فرهنگ عامه قرار داده‌اند.

قصه‌ی «حسین کرد» پرداخته‌ی یکی از نقالان اواخر دوره‌ی صفوی است. ماجراهای آن مربوط به دوران حکومت شاه عباس است و موضوع اصلی آن نبردهای پهلوانان ایرانی با دشمن ازبک و عثمانی ایران است که در تاریخ دوره‌ی صفوی بارها اتفاق افتاده است. پهلوانان ایران به سرپرستی پهلوان میرباقر آجرپز در خدمت شاه عباس به سر می‌برند و عموماً پیشه‌وران شهرهای گوناگون ایران‌اند. نظیر تراب کبابی، حیدر چاقچوردوز، نقی ریخته‌گر و... آنان به سرزمین دشمن شبیخون می‌زنند، از ضرابخانه‌ی دشمن سکه و طلا می‌ربایند، دشمنان را در خانه‌ی خود شکنجه می‌کنند و ریش و سبیل آنان را می‌تراشند، و باافتخار به بارگاه شاه عباس بازمی‌گردند. گاه نیز متقابلاً دشمنان به ایران شبیخون می‌زنند و شبیه این کارها را انجام می‌دهند. حسین کرد یکی از پهلوانان ایران است که در آغاز مهتر و شاگرد پهلوان مسیح تکمه‌بند تبریزی بوده است و پس از اختلاف با همسر مسیح، تبریز را ترک می‌کند و در اصفهان به جمع پهلوانان شاه عباس می‌پیوندد. جایگاه او در میان دیگر پهلوانان شاه عباس همچون جایگاه رستم در جمع دیگر پهلوانان «شاهنامه» است. او سرآمد پهلوانان و همچون رستم ملقب به تهمتن است. شرح دلاوری‌ها و عیاری‌های قهرمانان کتاب به آن شیرینی خاص بخشیده.

روایت «حسین‌نامه» که صورت جامع قصه‌ی «حسین کرد» است دو بخش دارد. بخش نخست در سال ۱۲۵۵ قمری نوشته شده است و بیشترین حجم کتاب را شامل می‌شود. در این بخش یکایک پهلوانان ایران معرفی می‌شوند و شرح ماجراهای آنان به سبک‌وسیاق نقالان نقل می‌گردد. بخش دوم کتاب به سال ۱۲۶۰ قمری کتابت شده و ماجراهای پهلوانی به نام میراسماعیل پسر میرباقر آجرپز را بازگو کند. این کتاب که به سبک نقالی است، سرشار از لغات و تعبیرات عامیانه و اصطلاحات خاص پهلوانان و مردم کوچه‌وبازار است. علاوه بر آن‌که قصه‌ای شیرین و خواندنی را بازگو می‌کند، مرجعی مهم برای محققان فرهنگ عامه‌ی ایران و ادبیات عامیانه‌ی فارسی می‌تواند باشد. مصححان کتاب آن را به گونه‌ای آماده و آراسته کرده‌اند که هم خوانندگان عام از آن استفاده کنند و هم متخصصان و محققان را به کار آید.