گزارش سر مورتیمر دوراند : اسنادی درباره وضعیت ایران در دهه پایانی قرن نوزدهم (نی)

مأموریت سر مورتیمر دوراند در ایران (۱۸۹۴-۱۹۰۰) با خواست نخست‌وزیر وقت انگلیس لرد رُزبری (لیبرال) آغاز گردید که از خدمات پیشین او در هند و افغانستان بسیار خرسند بود. اما نفوذ روسیه در دربار ایران بسیار گسترش یافته و از سوی دیگر توجه دولت بریتانیا به حوادث دیگری از جمله درگیری با دولت بوئر (۱۸۹۹) معطوف بود. همین دو عامل بر فعالیت دوراند به‌عنوان وزیر مختار انگلیس در تهران سخت تأثیر گذاشت. در نامه‌نگاری رسمی با لرد کرزن، دوراند سه راه برای وضع سیاست انگلیس در ایران طرح می‌کند: ۱) رسیدن به توافق با روسیه تزاری بر سر حفظ منافع انگلیس؛ ۲) هشدار به روسیه که پیشروی تند در شمال ایران با واکنش شدید انگلیس در جنوب روبه‌رو خواهد شد و هرگونه فعالیت روس‌ها در مناطق جنوب از جمله دایر کردن کنسولگری را ناممکن خواهد ساخت؛ و ۳) ادامه‌ی سیاست سنتی نسبت به ایران و نظام سلطنتی‌اش در چهارچوب ایجاد تغییرات روزافزون و بهبود بخشیدن به مدیریت و اداره‌ی کشور. دوراند طرفدار خط‌مشی سوم بود که مورد پسند لرد کرزن و مورد اعتراض و انتقاد لرد سالزبری (محافظه‌کار) و هربرت بوئن نماینده‌ی سیاسی امریکا در تهران قرار گرفت.
پس از ترور ناصرالدین شاه مذاکرات دوراند با دولت انگلیس در مورد استقراض به ایران شکست خورد. پایان مأموریت و بازگشت او به وطن در آوریل ۱۹۰۰ مصادف با تصویب استقراض از سوی دولت روسیه بود.